در نگاه اوّلیه، خانواده از دو نفر یا بیشتر مانند پدر ، مادر، خواهر، برادر تشکیل شده است که دارای نقش های معیّن در محیط خانوادگی هستند. ولی آنچه که خانواده را به عنوان اصلی ترین پایگاه و مهم ترین دانشگاه تربیتی و اخلاقی مطرح می کند، چیزی فراتر از کمیت آنهاست. و آن در واقع چیزی جز کارآمدی نقش های افراد و نحوه استفاده بهینه از ظرفیت های وجودی به منظور ایجاد ارتباطی گرم و پایدار، نیست. بطور قطع، در کنار کارکرد مذکور آشنایی زوجین با حقوق خانواده می تواند نقش مثبتی در تداوم و ارتقای ظرفیتهای آن داشته باشد. پیرو مطالب مطروحه در نوشتار قبلی، اینک به دسته دیگری از سؤالات واصله پاسخ کوتاه ارائه می گردد.
مبحث چهارم: نفقه (هزینه زندگی)
اگر زنی که خود درآمد دارد و با شوهرش زندگی می‌کند و درآمدش را در زندگی خرج کند، اگر بخواهد عدم پرداخت نفقه توسط شوهرش را در دادگاه ثابت کند چه کار باید انجام دهد؟
پاسخ: باید پس از طرح دادخواست مطالبه نفقه با ارائه شاهد در دادگاه ثابت کند خرج زندگی را از درآمد خودش تامین می‌کند.
مبحث پنجم: حضانت (نگهداری از فرزند) از نظر قانونی حضانت از اطفال به چه معنی است؟
پاسخ: حضانت به معنای نگهداری و تربیت طفل توسط کسانی است که قانون مقرر کرده است. حضانت هم حق والدین است و هم تکلیف آنان. بنابراین نمی توان حق نگهداری و تربیت فرزند را بدون دلیل موجه و حکم دادگاه از پدر و مادر سلب کرد. از سوی دیگر، پدر و مادر نمی توانند از نگهداری و تربیت فرزند خود سرباز زنند. سهل انگاری در نگهداری و تربیت کودک موجب سقوط حق حضانت می شود.
وظیفه حضانت تا چه مدتی است؟
پاسخ: قانون مدت مشخصی را برای حضانت ذکر نکرده است. حضانت فرزند چه پسر باشد و چه دختر، تا ۷ سالگی با مادر و پس از آن با پدر است و مشخص نیست حضانت تا چه سنی ادامه دارد. اما طبق فتاوای فقها و رویه قضایی مدت حضانت تا بلوغ شرعی است؛ یعنی برای دختران تا ۹ سال تمام قمری و برای پسران تا ۱۵ سال.
فرزند طلاق از چه سنی می تواند خود تصمیم بگیرد با کدام یک از والدین زندگی کند؟
پاسخ: چنانکه فوقاً اشاره شد؛ چه در فرض طلاق، چه در شرایط عادی نگهداری فرزند اعم از دختر و پسر، تا قبل از ۷ سالگی مادر و بعد از آن پدر اولویت دارد و دادگاه با رعایت مصلحت کودک در این مورد تصمیم می گیرد. بعد از سن بلوغ (برای دختر ۹ سال تمام قمری و برای پسر ۱۵ سال تمام قمری) حق انتخاب با خود فرزندان است.
آیا خانمی که ازدواج کند حضانت فرزند از او سلب می‌شود؟
پاسخ: در صورتیکه مادر ازدواج کند، حضانت با پدر طفل است؛ مگر اینکه پدر صلاحیت برای حضانت طفل نداشته باشد.
مبحث ششم: اعسار و شرایط آن
اعسار چیست؟
پاسخ: هر کسی که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود قادر به تادیه مخارج محاکمه یا دیون خود نباشد، معسر شناخته می شود. مرجع رسیدگی به دعوای اعسار نیز محکمه‌ای است که به دعوای اصلی رسیدگی کرده است. به عنوان مثال شخصی که قادر به پرداخت یکجای مهریه همسر خود نیست با دادن دادخواست اعسار به دادگاه خانواده تقاضای قسطی شدن کل مهریه را می کند که پس از اثبات عدم توانایی در پرداخت یکباره، حکم اعسار از پرداخت یکجا توسط قاضی صادر می‌شود.
شخصی بابت مهریه هر سه ماه یک بار یک عدد سکه پرداخت می‌کند. در صورتیکه بخواهد مدت پرداخت آن را بیشتر کند آیا امکان آن وجود دارد یا خیر؟ به کجا باید مراجعه کند؟
پاسخ: بله، باید دادخواست تقلیل اقساط به دادگاه صادر کننده حکم اعسار، تقدیم نماید.
سؤال: حبس ناشی از محکومیت به پرداخت مهریه در چه شرایطی آغاز و پایان می‌یابد؟
پاسخ: به موجب ماده ۳ قانون جدید نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۵ مهرماه ۱۳۹۳ اگر استیفای مهریه از طرقی که در پاسخ به سوالات بعدی گفته می شود ممکن نگردد، زوج به تقاضای زوجه حبس می‌شود، مگر اینکه زوج بتواند به هر طریقی رضایت زوجه را اخذ کرده و یا اینکه اعسار خود را ثابت کند.
سؤال: به موجب قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی جدید اثبات اعسار بر عهده کیست؟
پاسخ: به موجب ماده ۷ قانون جدید نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۳ در مواردی که وضعیت سابق مدیون دلالت بر توانایی مالی وی داشته یا مدیون در عوض دین، مالی دریافت کرده یا به هر نحو تحصیل مال کرده باشد اثبات اعسار بر عهده اوست، مگر اینکه ثابت کند آن مال تلف شده است.
سؤال: در خصوص ادعای اعسار زوج و درخواست بازداشت وی از سوی زوجه به جهت امتناع از پرداخت مهریه، مرجع قضایی چه اقدامی انجام می دهد؟
پاسخ: دادگاه با بررسی ادله ابرازی و توجه به نکات زیر اتخاذ تصمیم خواهد کرد:
الف) هرگاه وضعیت سابق محکومٌ‌علیه از نظر اعسار یا ایسار معلوم بوده و دلیلی که تغییر حالت سابقه را اثبات کند ارائه نشده باشد؛ دادگاه با فرض بر حالت سابقه حکم مقتضی صادر خواهد کرد.
ب) در صورتی که منشأ دین قرض یا معاملات معوض بوده مادام که تلف مال مکتسبه ثابت نشده باشد، دادگاه با فرض وجود مال و توانایی زوج، نسبت به صدور حکم رد اعسار اقدام خواهد کرد؛ مگر آن که مدعی اعسار خلاف آن را ثابت کند.
ج) چنانچه وضعیت سابق زوج مجهول بوده و دین مورد حکم دادگاه ناشی از اخذ و تحصیل مال به صورت مستقیم یا غیرمستقیم نباشد، ادعای اعسار زوج مطابق اصل بوده و مادامی که خلاف آن ثابت نشده موجبی برای بازداشت وی به عنوان ممتنع نخواهد بود.
بدین ترتیب در کلیه دعاوی مطالبه مهریه، ادعای اعسار زوج مطابق اصل بوده و مادامی که خلاف آن توسط زوجه ثابت نشده است به هیچ وجه موجبی برای بازداشت او به عنوان ممتنع وجود نخواهد داشت.
مبحث هفتم : مهریه
سؤال: نظر قانونگذار فعلی در خصوص اخذ مهریه زائد بر ۱۱۰ سکه چه می باشد؟
پاسخ: به طور کلی در مورد تعهد به پرداخت مهریه اعم از کمتر و بیشتر از یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن، در فرض عدم اطلاع از عدم توانایی یا توانایی زوج، اصل بر اعسار زوج است و خلاف آن نیاز به اثبات توسط زوجه دارد. بدین ترتیب با ناتوانی زوجه در اثبات استطاعت مالی زوج در پرداخت مهریه، قانون اصل اعسار و در نتیجه منتفی شدن حبس ناشی از مدیونیت زوج و تقسیط پرداخت مهریه را جاری دانسته است.
سؤال: در وضعیت کنونی همسرانی که اقدام به مطالبه مهریه می کنند، ممکن است با چه شرایطی روبرو شوند؟
۱) طرح دعوای ادعای اعسار زوج در اثنای رسیدگی به دعوای مطالبه مهریه و النهایه صدور حکم به پرداخت مهریه به نفع زوجه البته به صورت تقسیط؛ به جهت اینکه جاری ساختن اصل اعسار به نفع زوج است؛ مگر توانایی زوجه در اثبات توانایی مالی زوج که در غالب موارد این امکان از اساس منتفی است.
۲) البته در صورت عدم ارائه دادخواست اعسار توسط زوج ظرف مدت رسیدگی به دعوای مطالبه مهریه، به موجب ماده ۳ قانون جدید نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۳ چنانچه زوج تا سی روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارایه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی‌شود؛ مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.
۳) چنانچه زوج خارج از مهلت مقرر در این ماده، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خود را اقامه کند، هرگاه زوجه آزادی وی را بدون اخذ تأمین بپذیرد یا زوج به تشخیص دادگاه کفیل یا وثیقه معتبر و معادل مهریه ارائه کند، دادگاه با صدور قرار قبولی وثیقه یا کفیل تا روشن شدن وضعیت اعسار از حبس زوج خودداری و در صورت حبس، او را آزاد می کند.
سؤال: آیا با صدور حکم اعسار و تقسیط پرداخت مهریه، از ممنوع‌الخروجی زوج رفع اثر می شود؟
پاسخ: نظر باینکه به موجب ماده ۲۳ قانون جدید نحوه اجرای محکومیت های مالی با ثبوت اعسار زوج و تقسیط مهریه، یا جلب رضایت زوجه، و نیز سپردن وثیقه مناسب، جهاتی برای ادامه قرار ممنوع الخروجی باقی نمی ماند، بنابراین قرار مذکور با حصول یکی از شقوق گفته شده، لغو می شود.
سوال: آیا در ازدواج دائمی که مهریه تعیین نشده، می‌توان مهریه تعیین کرد؟ نحوه تعیین آن به چه صورت است؟
پاسخ: بلی، در ازدواج دائم به هر دلیلی مهر تعیین نشده باشد بعد از عقد، طرفین می‌توانند مهریه را به تراضی معین کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آنها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود که برای تعیین آن باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به دیگرانی که مثل او هستند از فامیل و غیره در نظر گرفته شود.
سوال: آیا دادگاه این اجازه را دارد که بر اثر دادخواست مرد مهریه زن را قسط بندی کند بدون امضاء زن و بدون حضور زن حکم طلاق غیابی بدهد؟
پاسخ: بله، با توجه به اینکه طبق قانون و شرع، طلاق به دست مرد است و چنانچه زن علیرغم اخطاریه‌های دادگاه در جلسه دادگاه حاضر نشود، قاضی طبق قانون به پرونده رسیدگی می‌کند و در پرونده طلاق کلیه حقوق مادی زن از جمله مهریه تعیین تکلیف می‌شود و در صورت عدم توانایی مالی مرد جهت پرداخت مهریه و محرز شدن آن برای دادگاه قاضی مهریه را قسط بندی می‌کند.
مبحث هشتم: استرداد جهیزیه
سوال: برای اینکه جهیزیه برگردانده شود چه کار باید کرد؟
پاسخ: باید با در دست داشتن مدارک شناسنامه، کارت ملی، عقدنامه و لیست لوازم جهیزیه که همسر و شهود امضاء‌کرده‌اند به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست استرداد جهیزیه داد. چنانچه ممکن است شوهر اقدام به تخریب یا فروش جهیزیه نماید باید تقاضای صدور قرار تامین خواسته هم از دادگاه خواسته شود.
مبحث نهم: داوری در اختلافات خانوادگی
سوال: آیا شوراهای حل اختلاف حق رسیدگی به دعاوی خانواده را دارند؟
پاسخ: به موجب قوانین جاری یکی از مراجع قضایی رسیدگی کننده به دعاوی خانوادگی، شوراهای حل اختلاف می باشد که با هدف ایجاد صلح و سازش در دعاوی مدنی تشکیل شده است. در این راستا دادخواست هایی که از سوی زوجین در مورد مشکلات خانوادگی ، به ویژه تقاضای طلاق به دادگاهها ارائه می شود، از سوی مراجع مذکور ابتدائاً به شوراهای حل اختلاف ارجاع می شود، تا درصورت امکان با دعوت از طرفین و مذاکره با آنان موضوع به صورت مسالمت آمیز و کدخدامنشانه حل و فصل گردد و نیازی به حکم دادگاه نباشد.
سوال: شرایط تعیین داور در دادگاه خانواده چیست؟
پاسخ: طبق قانون داور باید مسلمان، متاهل، معتمد، عدم شهرت به فسق و فساد وآشنایی نسبی به مسائل شرعی،خانوادگی و اجتماعی داشته باشد و حداقل سنش ۳۰ سال تعیین شده است.
مبحث دهم: شرایط طلاق
سوال: آیا شوهر در شهر دیگری می تواند زن خود را طلاق بدهد؟ فرزند تحت حضانت چه کسی در می آید و خانم در چه تاریخ‌هایی می تواند فرزند خود را ببیند؟
پاسخ: الف) حضانت طفل دختر و پسر تا سن هفت سالگی بر عهده مادر می باشد.
ب) چنانچه شوهر بخواهد زن خود را طلاق دهد باید در محل اقامت زن طرح دعوی نماید.
سوال: اگر زن دادخواست طلاق بدهد نصف اموال مرد به او میرسد؟
پاسخ: خیر شرط نصف دارائی مندرج در عقد نامه‌های رسمی مشروط به این است که مرد دادخواست طلاق بدهد.
سوال: زنی که خانه شوهرش را ترک کرده و قصد طلاق دارد، در کجا باید اقامه دعوی کند؟
پاسخ: بنا به قانون جدید حمایت خانواده، زن می تواند هم در دادگاه محل اقامت شوهر و هم محل اقامت خودش دادخواست طلاق دهد، مگر در خصوص مطالبه مهریه غیر منقول که باید در محل ملک اقامه شود.
سوال: شوهر دعوای طلاق در تهران و همسر دعوی استرداد جهیزیه در کرج داده است. کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی دارد؟
پاسخ: هر گاه زوجین دعاوی در صلاحیت دادگاه خانواده را در مراجع متعدد قضایی مطرح کرده باشند، دادگاهی که دادخواست مقدم به آن داده شده صالح به رسیدگی است.
سوال: چنانچه در یک روز چند دادخواست توسط زوجین به دادگاه داده شود، تکلیف چیست؟
پاسخ: در اینصورت دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دعوای زوجه را دارد، صالح به رسیدگی است.
سوال: آیا بعد از صدور حکم طلاق می توان بدون حضور زوج در محضر صیغه طلاق را جاری نمود؟
پاسخ: در صورت امتناع زوج از حضور و اجرای طلاق دفتر مراتب را تایید و به دادگاه صادر کننده گواهی اعلام میدارد، دادگاه به درخواست زوجه، زوج را احضار و در صورت امتناع از حضور، دادگاه با رعایت جهات شرعیه صیغه طلاق را جاری و دستور ثبت میدهد.
سوال: برای طلاق توافقی آیا آزمایش پزشکی قانونی برای تست حاملگی لازم است؟
پاسخ: بله، در کلیه موارد درخواست طلاق از جهت تعیین تکلیف نسب جنین، این آزمایش ضروری است.
سوال: از لحاظ قانونی مردی که می‌خواهد زنش را طلاق دهد چه حقوقی را باید به زنش پرداخت کند؟
پاسخ: باید کلیه حقوق مالی و غیرمالی همسرش از طریق دادگاه مشخص شود، از جمله مهریه، نفقه، نفقه زمان عده، جهیزیه، اجرت‌المثل خانه‌داری، وضعیت حضانت فرزندان مشترک، نفقه فرزندان، زمان ملاقات با فرزندان و…
مبحث یازدهم: حق مسکن
سوال: حق مسکن از سوی همسری واگذار شده و در دفتر اسناد رسمی نیز ثبت شده است ولی در سند ذکر شده این اقرارنامه است. سوال این است آیا این اقرارنامه سند محکمی محسوب می‌شود یا خیر ؟ آیا طبق این سند هرجا همسر تعیین کند زوج باید همانجا زندگی کند ؟
پاسخ: اقرار نامه اخذ شده از همسر دارای اعتبار و قانونی می‌باشد و مشکلی ندارد. در فرض سوال طبق اقرارنامه شوهر محل اسکان را به عهده همسر گذاشته و او تصمیم گیرنده است که در کجا زندگی کنند. در صورتی که همسر به تعهد خود عمل نکند زوجه می‌تواند طبق همان اقرارنامه، اعمال حق نماید.
مبحث دوازدهم: ازدواج مجدد
سوال: آیا زنی که نفقه و مهریه‌اش را بگیرد، همسرش می‌تواند ازدواج مجدد کند؟
پاسخ: مرد باید ابتدا عدم تمکین همسرش را به دادگاه اثبات کند و بعد از آن دادخواست اذن ازدواج مجدد بدهد تا بررسی شود، لیکن بر اساس بند ۱۲ عقدنامه که توسط مرد در قباله ازدواج به امضاء رسیده است در صورت ازدواج مجدد، همسرش طبق این وکالت اعطایی حق طلاق را خواهد داشت.
مبحث سیزدهم: رشد
سوال: چطور می‌توان حکم رشد پسری که ۱۵ سال دارد از دادگاه گرفت؟
پاسخ: باید به دادگاه خانواده مراجعه شود. در آنجا قاضی دادگاه سوالاتی متفرقه از پسر می‌کند تا بلوغ عقلی و فکری وی را بررسی شود و در صورت لزوم جهت بررسی بیشتر به پزشکی قانونی معرفی می‌نمایند. در هر صورت با نظر مساعد قاضی حکم رشد صادر می‌شود.
کلینیک مهارت های حقوقی ازدواج (دو)
در نگاه اوّلیه، خانواده از دو نفر یا بیشتر مانند پدر، مادر، خواهر، برادر تشکیل شده است که دارای نقش های معیّن در محیط خانوادگی هستند. ولی آنچه که خانواده را به عنوان اصلی ترین پایگاه و مهم ترین دانشگاه تربیتی و اخلاقی مطرح می کند، چیزی فراتر از کمیت آنهاست. و آن در واقع چیزی جز کارآمدی نقش های افراد و نحوه استفاده بهینه از ظرفیت های وجودی به منظور ایجاد ارتباطی گرم و پایدار، نیست. بطور قطع، در کنار کارکرد مذکور آشنایی زوجین با حقوق خانواده می تواند نقش مثبتی در تداوم و ارتقای ظرفیتهای آن داشته باشد. پیرو مطالب مطروحه در نوشتار قبلی، اینک به دسته دیگری از سؤالات واصله پاسخ کوتاه ارائه می گردد.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی امور فرهنگی قوه قضائیه
